Visits: 6

Ông Bổn là một trong những đối tượng tín ngưỡng phổ biến của tộc người Hoa ở Nam Bộ. Tùy theo từng cộng đồng hoặc địa phương, quan niệm về vị thần này có thể khác nhau. Ở Vĩnh Mỹ, phường Châu Đốc (tỉnh An Giang), người Hoa phần lớn thuộc nhóm phương ngữ Triều Châu, họ xem Ông Bổn là Tam Sơn Quốc Vương. Đây là ba vị thần cai quản ba ngọn núi ở vùng Triều Châu (Trung Quốc). Khi di cư, người Hoa đã mang theo tín ngường này đến các vùng đất mới, trong đó có Châu Đốc. Đặc biệt, tín ngưỡng này gắn liền với nghi thức nhập đồng hết sức độc đáo đã tồn tại hàng thế kỷ. Từ lâu, niềm tin và thực hành tín ngưỡng Tam Sơn Quốc Vương đã gắn bó sâu sắc với đời sống văn hóa tâm linh của người Hoa nói riêng và cư dân Châu Đốc nói chung.

Ông Bổn hay Bổn Đầu Công là vị thần mang tính biểu tượng chứ không hẳn là nhân vật lịch sử cụ thể. Người Hoa xem Ông Bổn là phúc thần của vùng đất sở tại, có vai trò bảo hộ cộng đồng, tương tự Thành Hoàng của người Việt hay Neak Ta của người Khmer. Đồng bào Hoa quan niệm Ông Bổn là vị thần cai quản một khu vực đất đai và cả những con người sống trên địa vực đó. Nói cách khác, họ quan niệm đây là một vị thổ thần. Đối với các cư dân nông nghiệp, cũng như đối với đồng bào Hoa có nguồn gốc là nông dân, vị thần đất chính là vị thần đem lại của cải, sự giàu có, thịnh vượng, hạnh phúc và sự bình yên cho mọi người.

Tam Sơn Quốc Vương là một trong những hình thái tín ngưỡng đặc thù của người Triều Châu, bắt nguồn từ quan niệm sùng bái núi non của cư dân Hoa Nam cổ xưa. Ở Vĩnh Mỹ thuộc phường Châu Đốc có một ngôi miếu Tam Sơn, với lối kiến trúc mang phong cách pha lẫn truyền thống và hiện đại. Nóc miếu có dạng phía trên là cổ lầu và phía dưới là mái hiên, bờ nóc gắn tượng lưỡng long tranh châu, mái cong hình thuyền và lợp ngói tiểu đại. Điểm nhấn ở mặt tiền ngôi miếu là cổ lầu mang hình thức như sân thượng, hai bên vách có cầu thang để đi lên. Đây là phong cách kiến trúc hiếm bắt gặp ở các miếu khác của người Hoa tại Nam Bộ. Trên cổ lầu có hai bảng đề “Tam Sơn miếu” bằng chữ Hán và chữ Quốc ngữ.

Bước vào miếu, tại cửa chánh có hoành phi “Tam Sơn Quốc Vương” được sơn son thếp vàng. Nội thất chánh điện được trang hoàng bằng nhiều hoành phi, liễn đối, bao lam, thành vọng,… với kỹ thuật chạm khắc điêu luyện. Tất cả kết hợp thành một không gian thâm nghiêm mà hài hòa. Trước chánh điện có thiên tỉnh – khoảng trống không có nóc, mang chức năng tiếp nhận ánh sáng, thông thoáng không khí, giảm bớt sự ngột ngạt. Đối xứngbhai bên thiên tỉnh có phù điêu tả thanh long – hữu bạch hổ, trước hình thanh long có bồn nước và trước hình bạch hổ có bồn cây cảnh, thể hiện triết lý âm dương và mang ý nghĩa phong thủy.

Ngày nay, khu vực thiên tỉnh của miếu đã được xây nóc khoảng giữa, chỉ còn chừa trống hai bên. Về cấu trúc thờ tự, từ ngoài vào đầu tiên bàn thờ Sơn Quân có tượng Ông Hổ, tiếp đến là bàn thờ Hội Đồng Chư Thần, cuối cùng vị trí cao nhất là bàn thờ Tam Sơn Quốc Vương. Hai bên bàn thờ chánh có bàn thờ Thiên Hậu Thánh Mẫu bên trái và Phước Đức Chánh Thần bên phải, cặp theo hai vách có bàn thờ Tiền Quá Vãng và Hậu Quá Vãng. Phía sau bàn thờ Hội Đồng Chư Thần có ba chiếc ghế được đặt đối diện với bàn thờ Tam Sơn Quốc Vương. Ở giữa là ghế dao có gắn những lưỡi dao vào mặt và lưng ghế, hai bên là hai ghế đinh (ghế chông) có gắn những mũi đinh nhọn trên mặt ghế. Ba chiếc ghế này ngày thường được phủ kín bằng vải đỏ, đến những ngày lễ lớn sẽ được mở ra và sử dụng cho nghi thức nhập đồng.

Hằng năm, miếu tổ chức lễ Vía Ông ngày 25 tháng 2, lễ Bố âm ngày rằm tháng 7 và lễ cúng Bình an vào rằm tháng Chạp. Nghi thức trong lễ Vía Ông ngày nay đã chịu ảnh hưởng lớn từ văn hóa Việt, với lễ Túc yết diễn ra vào 20 giờ ngày 24 và lễ Chánh tế lúc 4 giờ sáng ngày 25. Túc yết và Chánh tế là hai nghi thức chính trong lễ cúng tại các đình làng của người Việt ở Nam Bộ.

Ông Bổn là loại hình tín ngưỡng bình dân, vai trò như phúc thần bảo hộ vùng đất sở tại, nên quan niệm của từng địa phương về vị thần này khác nhau. Đối với người Hoa gốc Triều Châu cư trú ở khu vực Châu Đốc, họ xem Tam Sơn Quốc Vương là Ông Bổn của cộng đồng mình. Đây là tín ngưỡng được họ mang theo hành trình di cư đến nhiều nơi trong đó có Việt Nam ta, bởi đó là ba vị thần gắn liền với ba ngọn núi ở quê cũ của họ. Tín ngưỡng Tam Sơn Quốc Vương đã trở thành một trong những sắc thái văn hóa đặc sắc làm đa dạng, phong phú thêm giá trị văn hóa cộng đồng dân tộc Việt Nam.

Bài viết: Hồng Hạnh – Nguồn tham khảo Vĩnh Thông, TẠP CHÍ KHOA HỌC − SỐ 63/2022.

Hình ảnh: Sưu tầm